Τα κάλαντα είναι εθιμικά τραγούδια που δημιουργήθηκαν από τον λαό και έχουν ρίζες από την Αρχαία Ελλάδα. Με την πάροδο των χρόνων, καθιερώθηκαν να απαγγέλονται στις μεγάλες γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων.
Η ετυμολογία της λέξης «κάλαντα» προέρχεται από τις ρωμαϊκές ‘καλένδες’ που σημαίνει οι πρώτες μέρες του Ιανουαρίου και πυροδοτούν το νέο έτος.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνο.
Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός,
στη γη στη γη να περπατήσει,
και να μας καλοκαρδίσει.
Άγιος Βασίλης έρχεται,
και δεν μας καταδέχεται,
από από την Καισαρεία,
σ’ εισ’ αρχόντισσα κυρία.
Βαστάει εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή,
χαρτί χαρτί και καλαμάρι,
δες και με το παλικάρι.
Το καλαμάρι έγραφε,
τη μοίρα μου την έγραφε,
και το και το χαρτί ομίλει,
Άγιέ μου καλέ Βασίλη.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα Μακεδονίας
Τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της Μακεδονίας αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της πλούσιας παράδοσής της.
Ήρθε πάλι νέο έτος εις την πρώτη του μηνός,
ήρθα να σας χαιρετήσω, δούλος σας ο ταπεινός.
Ο Βασίλειος ο Μέγας, ιεράρχης θαυμαστός,
εις την οικογένειά σας να ‘ναι πάντα βοηθός.
Τα παιδιά εις το σχολείο να πηγαίνουνε συχνά,
να μαθαίνουνε το βίο, της πατρίδας τα ιερά.
Και για τους ξενιτεμένους έχω να σας πω πολλά,
σας αφήνω «καληνύχτα», και του χρόνου με υγειά.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς στη Θράκη
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς τραγουδιούνται σε πολλές περιοχές της Θράκης και αναδεικνύουν την προσφυγική σύνδεση της περιοχής με τις πανάρχαιες πατρογονικές εστίες της Ανατολικής Ρωμηλίας και της Ανατολικής Θράκης.
Άγιου Βασίλης έρχιτι από την Καισαρεία,
βαστάει εικόνα κι χαρτί, χαρτί και καλαμάρ
του καλαμάρι έγραφι κι του χαρτί μιλούσι,
Βασίλη μ’ πόθιν έρχισι κι πόθιν κατηβαίνεις.
Από τη μάνα μ’ έρχομι κι στο σχολειό πηγαίνω,
κάτσε να φάς κάτσε να πιείς, κάτσε να τραγουδήσεις.
Ιγώ γράμματα μάθηνα τραγούδια δεν ηξέρω,
και σαν ηξέρεις γράμματα πες μας την αλφαβήτα.
Κι στο ραβδί τ’ ακούμπησε να πει την αλφαβήτα,
κι το ραβδί τ’ ήταν ξηρό κι βλάστησε κλωνάρια.
Και πάνω στα κλωνάρια του πέρδικες κελαηδούσαν,
δεν ήταν μόνο πέρδικες ήταν κι περιστέρες…
Κατέβ’καν πέρδικες να πιουν κι να γεμίσουν,
να βρέξουν τον αφέντη μας τον πολυχρονεμένο.
Αν έχεις γρόσια δώσι τα, φλουριά μην τα λυπάσαι,
κι αν έχεις μισοδέκατο δώστο στον Άη Βασίλη.
Σ’αυτό το σπίτι που ‘ρθαμε πέτρα να μη ραγίσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς Ικαρίας
Τα κάλαντα των νησιών ξεχωρίζουν κατά την ερμηνεία των καλαντιστών. Προτιμούν να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στο να παινέψουν τον ακροατή παρά να αφηγηθούν γεγονότα.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος, εκκλησιά με τ’ άγιος θρόνος.
Άγιος Βασίλης έρχεται από τον κάβο Πάπα,
βαστάει και στην πλάτη του μια μαλλιαρή θυλάκα,
να βάλει μέσα τα ψωμιά, τις τηγανίτες, τα λεφτά.
Εσένα αφέντη, πρέπει σου καρέκλα καρυδένια,
για ν’ ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια.
Και πάλι ξαναπρέπει σου, βάλε στραβά το φέσι σου,
και δίπλα το βρακί σου, να σκάσουν οι εχθροί σου.
Πολλά είπαμε τ’ αφέντη μας, ας πούμε της κυράς μας.
Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά ταπανοφρύδα,
που έχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος,
και του κοράκου τα φτερά τα ‘χεις ταπανοφρύδια.
Που όταν λουστείς και χτενιστείς και πας στην εκκλησιά σου,
η στράτα ρόδα γέμισε απ’ την περπατησιά σου.
Πολλά ‘παμε και της κυράς, ας πούμε και της κόρης.
Έχεις και κόρη όμορφη, που δεν έχει ιστορία,
ούτε στην Πόλη βρίσκεται, ούτε στη Βενετία.
Έχεις και κόρη όμορφη, βάλτηνε στο ζεμπίλι,
και κρέμασέτηνε ψηλά, να μη τη φάν’ οι ψύλλοι.
Πολλά ‘παμε, πολλά ‘παμε, μα δε μας εκεράσατε,
κι αν ακόμα θε να πούμε, βάλτε μας κρασί να πιούμε.
Εφάγαμε τον πετεινό, να φάμε και την κότα,
και δώστε το φλουράκι μας, να πάμε σ’ άλλη πόρτα.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς στην Κέρκυρα
Οι εορταστικές συνήθειες πραγματοποιούνται σε εξαιρετικό βαθμό στην Κέρκυρα καθώς η αγάπη των κατοίκων της για την παράδοση είναι μεγάλη.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, πρώτη του Γεναρίου,
αύριο ξημερώνεται τ’ Αγίου Βασιλείου.
Άγιος Βασίλης έρχεται, από την Καισαρεία,
βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.
Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί μιλούσε:
-Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθε κατεβαίνεις;
-Από τη μάνα μ’ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω,
να μάθω τ’ Άγια γράμματα και τ’ Άγιο Ευαγγέλιο.
Σ’ αυτήν την πόρτα που ήρθαμε, πέτρα να μη ραγίσει,
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χρόνια πολλά να ζήσει.
Να ζήσει χρόνους εκατό, και να τους απεράσει,
και στων παιδιών του τις χαρές, κουφέτα να μοιράσει.
Κυρά χρυσή, κυρ’ αργυρή, κυρά μαλαματένια,
που σε χτενίζουν άγγελοι με τα χρυσά τους χτένια.
Άνοιξε το πουγκάκι σου το μαργαριταρένιο,
και δώσε μ’ ένα τάλιρο, ας είναι κι ασημένιο.
Και τώρα καληνύχτα σας, καλό ξημέρωμά σας,
κι ο Άγιος Βασίλειος να είναι βοήθειά σας.
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς στη Χίο
Τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της Χίου ψάλλονται συνήθως το βράδυ, συνοδευόμενα από ομοίωμα πολεμικού ή επιβατικού καραβιού, κανόνι και σφυρίχτρα.
Καλησπερίζω φέρνοντας αγέρα μυρωμένο 
απ' τ' αφρισμένα κύματα χιλιοτραγουδισμένο
Άγιε μου Βασιλάκη μου και Άγιε μου Νικόλα
προστάτευε τους ναυτικούς την ώρα του κυκλώνα
Χρόνια Πολλά να ΄στε καλά και σεις και οι δικοί σας
να ρθούνε τα ξενάκια σας κι όλοι οι ναυτικοί σας
Σε όλους σας ευχόμαστε αγάπη ειρήνη υγεία
καλή καρδιά χαμόγελο και Θεία ευλογία
Άρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
ψιλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή κι αρχή του Γεναρίου
του Μεγάλου Βασιλείου
Βασίλη μ απο που 'ρχεσαι
κι από κι από που κατεβαίνεις
και βαστάς και βαστάς ρόδα και ραίνεις
Κάτσε να φας κάτσε να πιεις
Κάτσε τον πόνο σου να πεις
Κάτσε κάτσε να τραγουδήσεις
και να μας καλωσορίσεις
Κι έβγα κι έβγα να μας κεράσεις
που να ζεις και να γεράσεις
Ποντιακά Κάλαντα Πρωτοχρονιάς
Στον Πόντο, τα ποντιακά κάλαντα συνοδεύονται από τα τοπικά μουσικά όργανα όπως ο ασκός, η ποντιακή λύρα και η φλογέρα.
Αρχή κάλαντα (κι αρχή του χρόνου – δις)
Πάντα Κάλαντα, (πάντα του χρόνου-δις)
Αρχή μήλον έν’ (κι αρχή κυδών έν’-δις)
Κι αρχή βάλσαμον (το μυριγμένον-δις)
Εμυρίστεν ατο (ο κόσμος όλεν-δις)
Για μυρίστ’ ατο κι εσύ αφέντα – καλέ μ’ αφέντα
Έρθαν καλά παιδία ’ς σην πόρταν – και ξαν ’ς σην πόρτα σ’
Άψον το κερί σ’ (κι έλα ’ς σην πόρτα σ’-δις)
Χα μηλόπα, χα ξερά τζιρόπα – ξερά τζιρόπα
Χα ξερά, μαύρα κοκκυμελόπα – κοκκυμελόπα
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς στη Χίο (παραλλαγή)
Την καλησπέρα σου ‘φερα
έλα να τηνε πάρεις
με ρόδα και τριαντάφυλλα
έλα να τηνε ράνεις.
(για γιο που σπουδάζει)
Έχεις και γιο και μονογιό
και γιο και παλληκάρι
να τον αξιώσει ο Θεός
να κάμει ένα καράβι.
Η πλώρη νάναι μάλαμα,
η πρύμνη νάναι ασήμι
και στα σιδεροκάταρτα
νάν’ ο Αγιος Βασίλης.
Κοκώνα μου των κοκονών
κοκώνα των κοκόνων
τον κανακάρη που κρατάς
να κάνεις μ’ έναν πόνο.
Νάμουνα πετροκότσυφας
νάχα κερένια μύτη
να σούφερνα το γιόκα σου (ή άντρα σου)
απόψε μέσ’ το σπίτι.
Ψάξε μεσ’το σακκάκι σου
το χρυσοκεντημένο
κι’ άνοιξε το πουγκάκι σου
το μαργαριταρένιο.
Κι’ αν έχει ασήμι ρίξε το
αφέντη να το δούμε
κι’ αν έχεις και γλυκό κρασί
φέρε το να το πιούμε.
Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε
τα ράφια είν’ ασημένια
τού χρόνου σαν ξανάρθουμε
νάναι μαλαματένια.
Σ’ αυτό το σπίτι πούρθαμε
πέτρα να μη ραγίσει
κι’ ο νοικοκύρης κι’ η κυρά
χρόνια πολλά να ζήσει.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα στην Κεφαλλονιά
Με ιδιαίτερη τοπική μελωδία και στίχους, ψάλλονται τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της Κεφαλονιάς σε κάθε γωνιά της.
Άγιος Βασίλης έρχεται, Γενάρης ξημερώνει,
ο μήνας που μας έρχεται, το χρόνο φανερώνει.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Την άδεια γυρεύουμε, στο σπίτι σας να μπούμε.
τον Άγιο με όργανα, και με φωνές να πούμε.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Εκοίταξα στον ουρανό, και είδα δυο λαμπάδες,
και με το καλωσόρισμα, καλές σας εορτάδες.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Και πάλι ξανακοίταξα, και είδα δυο στεφάνια,
και με το καληνύχτισμα, καλά σας Θεοφάνεια.
Τρα λα λα λα λα λα λα λα λα
Τρα λα λα λα λα λα λα λα
Κάλαντα Πρωτοχρονιάς στη Ζάκυνθο
Στα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της Ζακύνθου, όπως και στα περισσότερα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα, κυριαρχούν τα χαρμόσυνα μηνύματα και οι ευχές προς το κάθε νοικοκυριό.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος,
υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος,
υγεία αγάπη και χαρά να φέρει ο νέος χρόνος.
Να ζήσει ο κύρης ο καλός να ζήσει κι η κυρά του,
όλα του κόσμου τ’ αγαθά να έχει η φαμελιά του,
όλα του κόσμου τ’ αγαθά να έχει η φαμελιά του.
Να ζήσει τ’ αρχοντόπουλο που ‘χει καρδιά μεγάλη,
σ’ εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει,
σ’ εμάς και την παρέα μας ένα φλουρί να βάλει.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα στην Κρήτη
Παραμονή της Πρωτοχρονιάς στην Κρήτη, ψάλλονται διάφορες παραλλαγές στα κάλαντα. Μερικές από αυτές είναι οι παρακάτω:
Α’ παραλλαγή
Ταχειά ταχειά ν’ αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου,
αύριο ξημερώνεται τ’ Αγίου Βασιλείου.
Πρώτα που βγήκεν ο Χριστός στη γη να περπατήσει,
εβγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες.
Τον πρώτο που χαιρέτησε ήταν o Άγιος Βασίλης
– Καλώς τα κάνεις Βασιλειό, καλόν ζευγάριν έχεις;
-Καλό το λες αφέντη μου καλό και ευλογημένο,
που το ‘βλογά η χάρη σου με το δεξιό σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό με το μαλαματένιο.
-Για πες μου Αη Βασίλη μου πόσα μουζούρια σπέρνεις;
-Σπέρνω σταράκι δώδεκα, κριθάρι δέκα πέντε
ταή και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο.
Εθέρισα κι αλώνεψα κι έκαμα χίλια μόδια,
και τα κορκοσκινίσματα χίλια και πεντακόσια.
Μα τ’ άλλα δεν εμέτρησα γιατί Χριστός επέρνα,
και κειά που στάθην’ ο Χριστός χρυσόν δεντρίν εβγήκεν,
και κειά που μεταπάτησε χρυσό κυπαρισσάκι,
που ‘χε στην μέση τον σταυρό και στην κορφή την βρύση,
στα μεσοκλωναράκια του πέρδικα κακαρίζει.
-Κακάριζε κακάριζε πέρδικα κορωνάτη,
μα επά τον έχουν τον υγιό, το μοσχοκανακάρη.
Β’ παραλλαγή
Ταχιά ταχιά ειν’ αρχιμηνιά, ταχιά ειν’ αρχή του χρόνου,
ταχιά ειν’ όπου περπάτησε αφέντης μου στον κόσμο.
Και βγήκε και χαιρέτησε όλους τους ζευγολάτες,
κι ο πρώτος που χαιρέτησε ήταν ο Άγιος Βασίλης.
– Ώρα καλή σου βασιλιά τι σπέρνεις την ημέρα,
με το στραβό, με το κουτσό με το στεφανοκέρι;
– Σπέρνω κριθάρι δώδεκα και στάρι δεκαπέντε,
ταγί και ρόβι δεκαοχτώ κι από νωρίς στο στάβλο.
Μουζούρι στάρι έσπειρα κάτου στο περιγιάλι,
και ωτί τ’ ανεργιαστήκανε περδίκια και λαγούδια.
– Στένω βροχάδες για λαγούς και πλάκες για περδίκια,
ούτε λαγούδια έπιασα, ούτε λαγούδια πιάνω.
Επά που καλαντρίσαμε καλά μας επληρώσαν,
πολλά να έχει τα έχη τους και τα ποδόματά τους.
Και αν έχουν και αρσενικό παιδί στη σέλα καθισμένο,
να σιέται να λυγίζεται να πέφτει το λογάδι,
να το μαζώνει η μάνα του, να ‘χει χαρά μεγάλη.
– Άψε Βαΐτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι,
και κάτσε και ντουσούντιζε ίντα θα μας εφέρει.
Για πα και για λουκάνικο, κι απ’ αγριμιού κομμάτι,
κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι,
κι αν το ‘κανε κι η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα της Ηπείρου
Μία από τις πολυάριθμες παραλλαγές καλάντων που υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα είναι τα Ηπειρώτικα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς.
Άι Βασίλης έρχεται Γενάρης ξημερώνει
Βασίλη μ’ πούθεν έρχεσαι κι απούθε κατεβαίνεις.
Από τη μάνα μ’ έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω
Βασίλη αν ξέρεις γράμματα, πες μας την αλφαβήτα.
Και στο ραβδί π’ ακούμπησε, να πει την αλφαβήτα,
Και το ραβδί τ’ εβλάστησε και έβγαλε κλωνάρια.
και πάνω στα κλωνάρια του πέρδικες κελαηδούσαν
Δεν ήταν μόνο πέρδικες, ήταν και περιστέρια.
