Οι Νηστείες της Εκκλησίας μας - Νηστειοδρόμιο όλοι οι Κανόνες και Εξαιρέσεις
Η πρακτική της νηστείας αναφέρεται τόσο στην Παλαιά όσο και στην Καινή Διαθήκη, αποτελώντας θεία εντολή και διαχρονική θρησκευτική παράδοση. Σύμφωνα με τους Ιερούς Πατέρες της Εκκλησίας μας, η νηστεία αποτελεί την πρώτη εντολή που δόθηκε στον άνθρωπο από τον Θεό.
Στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο συναντάμε τις παρακάτω περικοπές:
«Όταν νηστεύεις…νίψε το πρόσωπό σου, για να μην φανεί στους ανθρώπους η νηστεία σου, αλλά στον Πατέρα σου, που βλέπει τις κρυφές πράξεις». (Ματθ. 6:16-18).
Ο Χριστός, υπογράμμισε ακόμη περισσότερο την αξία της νηστείας. Είπε: «Τό γένος τούτο ουκ εκπορεύεται, ει μή εν προσευχή καί νηστεία». (Ματθ. 17:21)
1. Η Νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
Μία από τις σημαντικότερες και μεγαλύτερες σε διάρκεια νηστείες είναι η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, η οποία αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει την Κυριακή της Αναστάσεως. Πρόκειται για την πιο αυστηρή νηστεία όλου του χρόνου.
Μέσα από την μεγάλη νηστεία της Τεσσαρακοστής γίνεται η προετοιμασία για την συμμετοχή μας στα Σωτήρια Πάθη του Κυρίου Ιησού Χριστού και στην χαρά της Αναστάσεως.
Βρείτε εδώ: Τι τρώμε τη Μεγάλη Σαρακοστή: Κανόνες και Εξαιρέσεις της νηστείας
Από ποιες τροφές νηστεύουμε την Μεγάλη Σαρακοστή
Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής, δεν επιτρέπεται κατανάλωση κρέατος, ψαριών, γαλακτοκομικών προϊόντων, αυγών, ελαιολάδου και κρασιού.
Οι ελιές επιτρέπονται κανονικά καθώς καταναλώνονται σαν καρποί, ενώ μπορούμε να καταναλώσουμε το λάδι μόνο τις ημέρες Σάββατο και Κυριακή.
Βρείτε εδώ: Νηστίσιμες Συνταγές χωρίς Λάδι
Ποιες είναι οι εξαιρέσεις της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής
Η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής περιλαμβάνει ορισμένες ημέρες κατά τις οποίες ισχύουν εξαιρέσεις από τους γενικούς κανόνες της νηστείας.
Α) Στις 25 Μαρτίου, εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, καθώς και την Κυριακή των Βαΐων, επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριού.
Β) Στις 26 Μαρτίου, ημέρα αφιερωμένη στη μνήμη των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, επιτρέπεται η κατανάλωση ελαίου και οίνου.
Γ) Το Μεγάλο Σάββατο τηρείται αυστηρή νηστεία, χωρίς κατανάλωση λαδιού και κρασιού.
2. Η Νηστεία των Χριστουγέννων
Η νηστεία των Χριστουγέννων, η οποία ονομάζεται αλλιώς Σαρανταήμερο ή μικρή Σαρακοστή, δεν χαρακτηρίζεται από την ίδια αυστηρότητα που υπάρχει στη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής.
Η νηστεία των Χριστουγέννων σηματοδοτείται στις 15 Νοεμβρίου και ολοκληρώνεται στις 24 Δεκεμβρίου, παραμονή της εορτής. Κατά την περίοδο αυτή, απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος, γαλακτοκομικών προϊόντων και αυγών.
Αντιθέτως, επιτρέπεται η κατανάλωση των εξής τροφών, υπό ορισμένες προϋποθέσεις:
Α) Επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριών, όλες τις ημέρες πλην Τετάρτης και Παρασκευής, μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου. Η διάρκεια αυτή, δηλαδή οι πρώτες 33 ημέρες, αντιστοιχεί στα χρόνια που έζησε ο Ιησούς Χριστός.
Β) Επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριών στις 21 Νοεμβρίου, εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, ανεξαρτήτως της ημέρας της εβδομάδας.
Γ) Επιτρέπεται η κατανάλωση ελαίου και οίνου από τις 18 έως τις 23 Δεκεμβρίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
Βρείτε εδώ: Μοναστηριακές Συνταγές με Ψάρια
3. Η Νηστεία της Παναγίας
Η περίοδος της νηστείας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ξεκινά την 1η Αυγούστου και ολοκληρώνεται στις 14 του μηνός. Πρόκειται για μία από τις αυστηρότερες νηστείες της Εκκλησίας, μέσω της οποίας τιμούμε και δοξάζουμε τη μεγαλύτερη θεομητορική εορτή της Ορθοδοξίας.
Συγκεκριμένα, νηστεύουμε από λάδι όλες τις ημέρες, ενώ κατάλυση γίνεται μόνο στις παρακάτω περιπτώσεις:
Α) τα Σαββατοκύριακα κατάλυση οίνου και ελαίου
Β) Ψάρι μόνο στην εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα που είναι στις 6 Αυγούστου
Γ) Ψάρι εάν ο Δεκαπενταύγουστος είναι Τετάρτη ή Παρασκευή
Βρείτε εδώ το βιβλίο “Νηστίσιμη Κουζίνα” της πρεσβυτέρας Χριστίνας Σινώλα.
4. Η Νηστεία των Αγίων Αποστόλων
Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων φέρει το όνομά τους διότι προηγείται των δύο μεγάλων αποστολικών εορτών. Η εορτή των Αγίων ενδόξων και πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, η οποία τιμάται στις 29 Ιουνίου και της Συνάξεως των Αγίων Δώδεκα Αποστόλων, που εορτάζεται την επομένη, στις 30 Ιουνίου.
Η νηστεία αυτή είναι σύντομη σε διάρκεια και μεταβαλλόμενη, καθώς η έναρξή της εξαρτάται από την ημερομηνία του Πάσχα, η οποία είναι κινητή. Αρχίζει τη Δευτέρα που ακολουθεί την Κυριακή των Αγίων Πάντων και ολοκληρώνεται στις 28 Ιουνίου, παραμονή της εορτής των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
Σύμφωνα με το εκκλησιαστικό ημερολόγιο, η νηστεία των Αγίων Αποστόλων δεν ξεπερνά ποτέ τις τριάντα ημέρες. Μάλιστα, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες το Άγιο Πάσχα εορτάζεται μεταξύ 5 και 8 Μαΐου, η νηστεία αυτή ενδέχεται να παραλειφθεί εντελώς.
Στην συγκεκριμένη περίοδο, η νηστεία αφορά την αποχή από κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά.
Στη νηστεία των Αγίων Αποστόλων γίνεται κατάλυση ψαριού αν ισχύουν οι παρακάτω περιπτώσεις:
Α) στην εορτή του Γενεσίου του Τιμίου Προδρόμου στις 24 Ιουνίου, όποια μέρα κι αν πέσει
Β) στην εορτή των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου ακόμη κι αν πέσει Τετάρτη και Παρασκευή
Γ) σε όλες τις ημέρες, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής
Ποιες άλλες ημέρες του χρόνου γίνεται αυστηρή νηστεία
Υπάρχουν κάποιες μέρες όπου γίνεται αυστηρή νηστεία. Συγκεκριμένα, αυστηρή νηστεία ακολουθούμε και τις παρακάτω μέρες:
Α) Παραμονή των Θεοφανίων, στις 5 Ιανουαρίου, καθώς προηγείται της Δεσποτικής εορτής της Βαπτίσεως του Κυρίου και της τελέσεως του Μεγάλου Αγιασμού.
Β) Ύψωση του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου, καθώς είναι πένθιμη εορτή ανάλογη με την Μεγάλη Παρασκευή.
Γ) Αποτομή της Τίμιας Κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις 29 Αυγούστου, ως ένδειξη πένθους για την άδικη θανάτωσή του.
Αν οι τρεις αυτές ημέρες συμπέσουν με Σάββατο ή Κυριακή, καταλύουμε λάδι. Όσον αφορά τις Κυριακές, ποτέ δεν τηρείται νηστεία, καθώς πρόκειται για ημέρα χαράς και εορτασμού της Ανάστασης του Κυρίου.
Βρείτε εδώ το βιβλίο: Η Διατροφή στη Νηστεία - Θεωρία και Πράξη
Γιατί η νηστεία είναι αυστηρή Τετάρτη και Παρασκευή
Από την άλλη μεριά, η αυστηρή νηστεία τηρείται κάθε Τετάρτη και Παρασκευή καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, κατά την οποία το φαγητό πρέπει να καταναλώνεται χωρίς λάδι.
Κατά την παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η Τετάρτη είναι ημέρα νηστείας προς ανάμνηση της προδοσίας του Ιούδα, ο οποίος πρόδωσε τον Ιησού Χριστό ημέρα Τετάρτη. Την ίδια ημέρα, επίσης, ο Κύριος οδηγήθηκε σε δίκη.
Αντίστοιχα, η Παρασκευή θεωρείται ημέρα αυστηρής νηστείας, καθώς τότε πραγματοποιήθηκε η Σταύρωση του Κυρίου. Μέσα από την πράξη της νηστείας, οι πιστοί ζητούν το έλεος του Θεού και την απομάκρυνση του κακού από τη ζωή τους.
Ποιες είναι οι Απολυτές Περίοδοι
Η Εκκλησία δεν όρισε μόνο περιόδους νηστείας, αλλά και περιόδους πλήρους κατάλυσης, γνωστές ως «απολυτές», κατά τις οποίες επιτρέπεται η κατανάλωση όλων των τροφών, ακόμη και τις ημέρες Τετάρτη και Παρασκευή.
Οι απολυτές περίοδοι είναι οι εξής:
1. Το Άγιο Δωδεκαήμερο δηλαδή, από την ημέρα των Χριστουγέννων έως την εορτή των Θεοφανείων (25 Δεκεμβρίου έως 6 Ιανουαρίου, με εξαίρεση την παραμονή των Θεοφανείων).
2. Τις τρεις εβδομάδες που προηγούνται της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, γνωστές ως Απόκριες. Συγκεκριμένα:
Α) Την πρώτη εβδομάδα του Τελώνη και του Φαρισαίου, κατά τη διάρκεια της οποίας επιτρέπεται η κατανάλωση όλων των τροφών.
Β) Την δεύτερη εβδομάδα από την Κυριακή του Ασώτου έως την Κυριακή των Απόκρεω, όπου καταναλώνονται όλες τις τροφές, αλλά τηρούμε νηστεία την Τετάρτη και την Παρασκευή, χωρίς κατανάλωση λαδιού.
Γ) Την τρίτη εβδομάδα της Τυροφάγου ή της Τυρίνης, όπου αποφεύγεται η κατανάλωση κρέατος καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας, ενώ επιτρέπονται όλα τα υπόλοιπα τρόφιμα, καθώς επίσης γαλακτοκομικά και αυγά.
3. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Διακαινησίμου εβδομάδας, δηλαδή από την Κυριακή του Πάσχα έως την Κυριακή του Θωμά.
4. Κατά την Εβδομάδα του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή από την Κυριακή της Πεντηκοστής έως την Κυριακή των Αγίων Πάντων
5. Όταν η Τετάρτη ή η Παρασκευή συμπίπτει με δεσποτική ή θεομητορική εορτή.
Βρείτε εδώ: Μοναστηριακές Συνταγές
Καταλύσεις Κινητών Εορτών
Τέλος, οι καταλύσεις νηστειών που σχετίζονται με κινητές εορτές, δηλαδή οι εξαιρέσεις από την καθιερωμένη νηστεία που επιτρέπουν την κατανάλωση ορισμένων τροφών, σημειώνονται σε εορτές που αλλάζουν ημερολογιακά ανά έτος. Οι καταλύσεις σε κινητές εορτές είναι οι παρακάτω:
1. Κυριακή των Βαΐων: Κατάλυση ιχθύος.
2. Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής: Κατάλυση ιχθύος.
3. Τετάρτη της Αποδόσεως του Πάσχα: Κατάλυση ιχθύος.
4. Εορτή της Μεταμορφώσεως: Κατάλυση ιχθύος όποια μέρα και αν πέσει.
5. Εορτή της Υπαπαντής: Κατάλυση ιχθύος εάν πέσει Τετάρτη ή Παρασκευή.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουν όλοι οι πιστοί ότι η νηστεία δεν είναι απλά τυπικοί κανόνες και εξαιρέσεις που πρέπει να ακολουθήσουμε, αλλά αποτελεί έναν ιερό θεσμό και εντολή Κυρίου.
Η νηστεία είναι ένας πνευματικός αγώνας με βαθιά σημασία, διότι με αυτόν τον τρόπο εκφράζουμε έμπρακτα την πίστη και την ένταξή μας στο σώμα της Εκκλησίας. Με τη στάση μας φανερώνουμε ότι παρακολουθούμε τη ζωή και την πορεία της Εκκλησίας μέσα στον κόσμο και συμπορευόμαστε μαζί της.